วัตถุประสงค์ (Purpose)
กฎหมายต้นแบบว่าด้วยเอกสารเปลี่ยนมืออิเล็กทรอนิกส์ (Model Law on Electronic Transferable Records – MLETR) มีวัตถุประสงค์เพื่อรองรับการใช้เอกสารเปลี่ยนมือในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ให้มีผลทางกฎหมาย ทั้งในการใช้ภายในประเทศและระหว่างประเทศ โดยกฎหมายนี้ใช้กับเอกสารอิเล็กทรอนิกส์ที่มีความเทียบเท่าทางหน้าที่กับเอกสารหรือตราสารเปลี่ยนมือในรูปแบบกระดาษ เช่น ใบตราส่งสินค้า ตั๋วแลกเงิน ตั๋วสัญญาใช้เงิน และใบรับสินค้าในคลังสินค้า ซึ่งโดยทั่วไปเป็นเอกสารที่ให้สิทธิแก่ผู้ถือในการเรียกร้องตามพันธกรรมนั้น และสามารถโอนสิทธิได้ผ่านการโอนความครอบครองเอกสาร
ความสำคัญของกฎหมายต้นแบบต่อการดำเนินงานจริง (Why is it relevant?)
เอกสารและตราสารที่สามารถโอนสิทธิได้ (transferable documents and instruments) ถือเป็นเครื่องมือทางการค้าที่มีความจำเป็นอย่างมาก หากสามารถใช้งาน ในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ได้ จะช่วยส่งเสริมการค้าผ่านระบบอิเล็กทรอนิกส์อย่างมีประสิทธิภาพ เช่น ช่วยเพิ่มความเร็วและความปลอดภัยในการส่งข้อมูล อำนวยความสะดวก ในการนำข้อมูลกลับมาใช้ซ้ำ และรองรับการดำเนินธุรกรรมแบบอัตโนมัติผ่าน สัญญาในรูปแบบดิจิทัลที่สามารถทำงานได้แบบอัตโนมัติเมื่อบรรลุเงื่อนไขที่ถูกระบุไว้ (smart contracts)
เอกสารเปลี่ยนมือทางอิเล็กทรอนิกส์ที่กล่าวถึงมีความสำคัญเป็นพิเศษต่อภาคธุรกิจบางประเภท เช่น การขนส่งและโลจิสติกส์ การเงินและฟินเทค ตลอดจนยังมีความสำคัญต่อ ประเทศที่กำลังพัฒนา ซึ่งต้องการส่งเสริมระบบใบรับสินค้าในคลังสินค้าอิเล็กทรอนิกส์ เพื่อให้เกษตรกรเข้าถึงแหล่งเงินทุนได้ง่ายขึ้น ยิ่งไปกว่านั้น เอกสารเปลี่ยนมืออิเล็กทรอนิกส์ ยังเป็นองค์ประกอบสำคัญของระบบการค้าแบบไร้กระดาษ (paperless trade) ซึ่งมีบทบาทโดยตรงต่อการอำนวยความสะดวกทางการค้า
สาระสำคัญของกฎหมายต้นแบบ (Key Provisions)
เพื่อรองรับการเปลี่ยนผ่านสู่ยุคดิจิทัล กฎหมายต้นแบบว่าด้วยเอกสารเปลี่ยนมืออิเล็กทรอนิกส์ (Model Law on Electronic Transferable Records – MLETR) จึงได้ถูกจัดทำขึ้นโดยยึดหลักการสำคัญของ UNCITRAL ว่าด้วยการพาณิชย์อิเล็กทรอนิกส์ ได้แก่ หลักการไม่เลือกปฏิบัติ (Non-Discrimination) หลักการเทียบเท่าทางหน้าที่ (Functional Equivalence) และหลักการความเป็นกลางทางเทคโนโลยี (Technology Neutrality) ซึ่งเปิดทางให้สามารถรองรับเทคโนโลยีทุกรูปแบบไม่ว่าจะเป็น ระบบทะเบียน โทเคน หรือระบบบัญชีแบบกระจายศูนย์ (Distributed Ledger)
ตามหลักของกฎหมาย MLETR กำหนดให้เอกสารเปลี่ยนมือในรูปแบบอิเล็กทรอนิกส์ถือว่ามีสถานะเทียบเท่ากับเอกสารเปลี่ยนมือในรูปแบบกระดาษได้ ก็ต่อเมื่อมีเงื่อนไข
ที่สำคัญครบถ้วนตามที่กฎหมายกำหนด ดังนี้
(ก) สามารถระบุได้ว่าเอกสารอิเล็กทรอนิกส์รวมถึงเอกสารเปลี่ยนมืออิเล็กทรอนิกสด้วย์
(ข) สามารถควบคุมการใช้งานเอกสารเปลี่ยนมืออิเล็กทรอนิกส์นั้นได้อย่างต่อเนื่องตั้งแต่เริ่มจัดทำไปจนถึงการสิ้นสุดการใช้งานของเอกสาร
(ค) สามารถรักษาความครบถ้วนและความน่าเชื่อถือของข้อมูลในเอกสารได้
หนึ่งในแนวคิดสำคัญของกฎหมายนี้คือ "การควบคุม" (Control) ซึ่งเข้ามา แทนที่แนวคิดเรื่อง “การครอบครอง” (Possession) ที่ใช้ในเอกสารกระดาษแบบดั้งเดิม
กล่าวคือ ในโลกดิจิทัล การควบคุมเอกสาร หมายถึงการที่ระบบสามารถดำเนินการได้ดังต่อไปนี้
(ก) กำหนดสิทธิการควบคุมเอกสารให้เฉพาะบุคคลใดบุคคลหนึ่ง
(ข) ระบุได้อย่างชัดเจนว่าใครคือผู้ควบคุมเอกสารดังกล่าวในแต่ละช่วงเวลา
นอกจากนี้ MLETR ยังเปิดโอกาสให้สามารถเพิ่มข้อมูลบางประเภทที่ไม่สามารถใส่ในเอกสารกระดาษได้ พร้อมทั้งกำหนดหลักเกณฑ์ในการประเมินความน่าเชื่อถือของวิธีควบคุม, แนวทางการเปลี่ยนรูปแบบระหว่างกระดาษและอิเล็กทรอนิกส์, รวมถึงสนับสนุนให้มีการใช้เอกสารเปลี่ยนมืออิเล็กทรอนิกส์ข้ามพรมแดนได้อย่างราบรื่น โดยไม่เลือกปฏิบัติต่อแหล่งที่มาของเอกสาร
ที่มา: https://uncitral.un.org/en/texts/ecommerce/modellaw/electronic_transferable_records